Antón Costa Rico é catedrático de Historia da Educación na Facultade de Ciencias da Educación da Universidade de Santiago. Forma parte do panorama educativo galego dos últimos trinta anos. Ben sexa no campo da investigación e estudo da historia da educación, ao que ten achegado un número importante de traballos, dos que quizáis cómpre destacar Historia da Educación e da Cultura en Galicia. Séculos IV-XX (Xerais, 2004, e Premio Irmandade do Libro ao Mellor Libro Galego do Ano 2005, Premio Losada Diéguez de Investigación 2005, Premio da Crítica Galega –Investigación- 2005, Premio Ánxel Casal ao libro do ano, 2005); ou ben como na súa participación en organizacións educativas, como Nova Escola Galega e a Revista Galega de Educación, ou políticas como o Partido Obreiro Galego ou Esquerda Galega. Tamén se debe destacar a súa responsabilidade institucional como Decano da Facultade de CC da Educación, Director do ICE da USC ou Presidente da Sociedad Española de Historia de la Educación (SEDHE).
| Unha entrevista de Xosé Manuel Malheiro.
Murguía, RGH.- Poderiamos dicir algo do seu itinerario vital e formativo anterior á Universidade?
Antón Costa.- Hai que anotar a miña infancia na Mariña de Lugo, nunha escola pública na que comecei aos seis anos. Meu pai, garda civil, tiña preocupación porque eu estudara: “Estuda mentres poidas, que para levar o mosquetón cheguei eu…”, repetía con algunha sabedoría. Foi tamén decisión súa ingresar no seminario de Mondoñedo aínda que en Vilanova de Lorenzá), nunha atmosfera educativa que dalgún modo lembrarían á novela Ad maiorem Dei gloriam de Pérez de Ayala. Unha certa dureza en todos os sentidos da formación e de vida, pero dese período queda un sentido de disciplina no traballo. Logo, por algunha razón, á altura dos trece, catorce anos, entre un conxunto de seminaristas comezou a agromar algunha inquietude cultural e galeguista. Inquedanza que serviu para que, pasando a residir na cidade de Lugo, con algunha frecuencia fose dar, cos meus quince, dezaseis anos, á Biblioteca Provincial. E alí buscaba libros de historia, de xeografía ou de poesía galega. Uxío Novoneira, Celso Emilio, e outros máis novos foron lectura frecuente. Á altura dos dezaseis anos eu xa participara nun pequeno concurso literario seminarístico, escribindo en galego. Un galego precario, pero era o acto de afirmación o que importa recoñecer.
Murguía, RGH.-De aí a Salamanca…
A.C.-En efecto. Nesa decisión pesa ser Salamanca a máis próxima das catro cidades onde se podía estudar Pedagoxía. Falamos de 1970, licenciatura de Filosofía e Letras, na Universidade Pontificia, con dous cursos previos de comúns, así chamados.
Murguía, RGH.-Qué acontecementos lle deixaron maior pegada?
A.C.-Non foron acontecementos estritamente académicos. Teño, en xeral un recordo grato do mundo universitario. Pero máis que a formación proposta e as materias cursadas, foron as vivencias. O contacto con algúns profesores primarios inquedos, da cidade, e a fortuna de tropezar cun libro de Célestin Freinet. Esa preocupación primeira, tan forte e marcada intelectualmente para min como foi Freinet, seguiu con Antonio Gramsci, desde unha perspectiva neomarxista, ou marxista occidental. Pezas, en conxunto, que foron encaixando interiormente coa miñas conviccións católicas no marco de aspectos ligados á Teoloxía da Liberación. Ademais, participaba no movemento estudantil anti-franquista, pertencía ao que chamamos o grupo galego de Salamanca, onde faciamos actividades claramente antifranquistas e movíanme algunhas inquedanzas literarias e culturais que cultivaba pola miña parte.
Ao mesmo tempo, paso os veráns traballando en Francia e Alemaña. E atopo textos curiosos de Illich sobre unha sociedade sen escola; ou Summerhill, de Neill, ou algúns textos freinetianos… Elementos que vou incorporando á formación recibida en Salamanca. Ou a viaxe en auto-stop a Barcelona, en 1974, procurando “Rosa Sensat” unha asociación pedagóxica dun certo recoñecemento, a través de don Xesús Alonso Montero. Á volta dese camiño, e ante aquel grupo salmantino de profesores co que me relacionaba, puiden propoñerlles, por convite de Barcelona, constituírnos en grupo territorial do Movemento Cooperativo de Escola Popular. Logo, mentres fun bolseiro de investigación no ICE de Salamanca, impulsamos un suplemento de prensa quincenal en El Adelanto, chamado “La educación como tema”, onde deixei algunhas prosas, moi limitadas por certo, pero alí quedaba unha certa vontade de intervención neste sentido. E nese último ano en Salamanca, veño a Galiza varias veces para poñer en marcha a estrutura galega do Grupo de Pedagoxía Freinet, ao tempo que participaba en Salamanca na plataforma provincial da Xunta Democrática de España. Logo xa foi virse e comezar o traballo universitario, en outubro do 76.
Murguía, RGH.-Fala dun traballo literario, no Seminario, en lingua galega; logo, o grupo galego de Salamanca. Cando sente unha consciencia nacionalista clara?
A.C.- Consciencia política nacionalista neses termos, estando en 1º de carreira. Había canda min algúns outros estudantes galegos, algo maiores, e entre eles algún moi claramente posicionado xa na órbita do PCG, ou tamén da UPG. Podería dicir que a miña estrea como militante antifranquista, prodúcese co reparto dos Versos de escarnio e maldicer de Celso Emilio Ferreiro, no día das Letras Galegas. Dalgún modo, esa foi a primeira circunstancia, na que eu participo, coa edición dun material clandestino, e despois ao longo dos anos tiven unha certa participación en todo iso, si (risas).
Murguía, RGH.-A consciencia dun exilio galego, e de profesorado republicano represaliado estaba presente nesa altura?
A.C.- A consciencia comeza máis tardiamente. En Salamanca teño a posibilidade de acceder ao Sempre en Galiza. E conservo, claro, o libro de Paixón e Morte de Alexandre Bóveda, ambos editados en Bos Aires. Existe a convicción dun exilio galeguista, que está en América; e sabemos que en Xenebra, en París, hai núcleos de emigrantes significados do PCE ou da UPG. Pero a convicción de ensinantes asasinados, ou exiliados vaise construíndo xa en Santiago. Entre outras cousas, porque así como hoxe podemos ofrecer un listado de 92 ensinantes galegos asasinados, fusilados en distintas circunstancias, tardiamente chegamos a esa convicción, non moito antes do Ano da Memoria…
Murguía, RGH.-De onde procede a súa vinculación coa Historia da Educación?
A.C.- Podería ter dous ou tres puntos significativos. Un primeiro tería que ver coa pedagoxía Freinet. En 1975 presentei a tesina de licenciatura en galego na UPS. Con moitas erratas ortográficas, claro, pero era o feito da afirmación. Unha parte trataba sobre a teoría da pedagoxía Freinet, pero a outra tiña que ver coa práctica do texto libre. E eu tiña a convicción de que había ensinantes na Galiza que algo estaban a facer en lingua galega cos rapaces por vía de redacción libre. E puiden coñecer a algúns que, logo, tamén eu convoquei para o grupo galego de pedagoxía Freinet. Nese contexto, e sabendo que a pedagoxía Freinet xurdira antes do tempo da República, plantéase un interrogante: habería algo na Galiza? Que pasa coa reivindicación do galego no ensino? En Salamaca, a través de Xosé L. Pensado chegárame un texto do P. Sarmiento onde reivindicaba o ensino en galego… E comezo a intuír que hai cousas na historia escolar do país que probabelmente teñan que ver algo con isto. E lévame a conectar con Xosé R. Fernández Oxea, e cóntame cousas. E fun xuntando datos que seguín ampliando cos que logo formei O ensino en Galicia, publicado en 1980.
Hai outro elemento que aguilloou esta conciencia de saber: En 74 aparece Viaje por las escuelas de Galicia, de Luis Bello, un conxunto de crónicas do ano 1928-29, na colección Arealonga, de Akal, que dirixía Alonso Montero. Esa realidade escolar, en xeral desgrazada, dos anos 28 e 29 servíu para aguilloar unha certa inquietude histórica. E logo, hai outros dous elementos que para min foron fundamentais no inicio. Por unha parte, no meu regreso a Barcelona no ao 76 ou 77, descubro El pensament escolar i la renovació pedagògica a Catalunya 1833-1938, de Jordi Monés i Pujol-Busquets, un libro moi luminoso. E logo hai otro traballo que tamén resultou fundamental: Educação e sociedade no Portugal de Salazar: a escola primária salazarista 1926-1939, de Maria Filomena Mónica. Foron para min instrumentos para desbrozar aspectos de historiografía, entender e poder articular datos soltos que eu empezaba a confirmar. Pero case todo estaba por facer nese campo….
Murguía, RGH.-Entón, como establece relación entre a HE e a construción nacional da Galiza?
A.C.- Doadamente. A construción nacional da Galiza debe verse desde o presente cara o futuro. Isto é o que cabe pensar da forma máis simple: como queremos construír un país. Pero, non poderíamos esquecer a dimensión do tempo pasado: nos mesmos anos 70 comeza a haber unha historiografía da Galiza, podiamos acceder ao Sempre en Galiza e estaban a saír xa traballos sobre o Estatuto de Autonomía, como o de Vilas Nogueira, ou de Barreiro Fernández, que falan dunha certa articulación, singularmente tamén do tempo da República. José A. Durán está a traballar sobre movemento asociativo obreiro na Galiza, etc. Traballos que sinalan fenómenos, situacións, iniciativas sociais, políticas e culturais moi interesantes entre finais do XIX e comezos XX. Cousa que non existía nos anos 50-60 malia o país ser máis rico. Entón, cabe a reflexión: se noutro momento abordaron a construción nacional, como nono iamos facer agora? que facemos agora para dar un pulo? Historia, historia educativa, historia pedagóxica e construción nacional, para min son unha peza moi articulada.
Murguía, RGH.-E iso como se leva cunha tradicional preocupación polos enlaces internacionais?
A.C.- No meu caso, creo que non o levo mal. Non digo que sempre aconteza así, porque eu tampouco teño todos os enlaces internacionais que quixera. Pero sempre que tiven ocasión, viaxei. Ao ir fóra e conectar con ensinantes, universitarios ou non, sempre tiven interese por significarme como galego, antes que español. Na UNESCO, en París, hai algún libro publicado na Galiza que ten a ver co ensino e que eu levei e entreguei alí. O mesmo digo na Sección de Hª da Educación do Institut National de la Recherche Pédagogique. Un ou dous libros de historia educativa da Galiza están alí. O mesmo vale para o caso da Oficina Internacional de Educación de Xenebra, a onde chegou, entre outros, un exemplar do Informe 0 da educación na Galiza, que son dous tomos grosos… E cando fun director do ICE da USC, nalgún momento fixen envío a organismos internacionais, para que quedara constancia. Non sei se fai isto a Consellería de Educación. Se cadra
non, desgrazadamente non…
Murguía, RGH.-Vostede ten afirmado que a HE é un campo relativamente recente no noso país, apenas a partir da década dos oitenta…
A.C.- Hoxe temos un coñecemento bastante asisado sobre o mundo escolar desde a Lei Moyano de 1857 ata o presente e en canto á interpretación fundamental do que ten acontecido, aínda que con lagoas na educación secundaria. Temos, tamén, un claro recoñecemento sobre o “non lugar” da cultura e da lingua galega nesta historia; sobre o rol e o estatus do profesorado de primaria e de secundaria ou sobre o mundo universitario. Temos un coñecemento sobre a educación da muller, ou arredor da historia das disciplinas escolares e libros de texto; sobre as escolas de Maxisterio como parte das institucións escolares; temos unha certa imaxe histórica sobre a educación na Baixa Idade Media e no Antigo Réxime; coñecemos aspectos relevantes relacionados coa ILE; ou a incidencia da política educativa española chegando aos días de hoxe. Pero tamén temos espazos aínda sen analizar: por exemplo, sobre a historia da educación infantil, ou sobre a infancia en relación ao mundo do traballo industrial, nomeadamente. Creo que hai que investigar o papel xogado polas iniciativas educativas privadas, alén do caso das escolas dos emigrantes; ou sobre a formación técnico profesional, a educación xuvenil e de tempo libre. Tamén no aspecto de biografías e de personaxes e do profesorado de institutos de distinta procedencia pagaría a pena profundar.
Murguía, RGH.-En que punto nos atopamos agora?
A.C.- Non é un momento moi produtivo, moi brillante dos estudos e das investigacións de historia da educación; máis ben habería que falar de fragmentación. Débese, en primeiro lugar, á desprotección institucional, da que se deriva incerteza nos proxectos. Por outro lado, está o abaixamento do pulo dos anos oitenta, coincidente co nacemento da Galiza autonómica e a formación daquela dun importante grupo xeracional. Unha parte do oco da memoria, absolutamente necesaria para vivir conscientemente en presente cubriuse, pero o grupo xeracional está rematando, en certo modo, tamén o seu itinerario, queiramos ou non.
Por outra parte, debemos falar tamén dos retos académicos que nos impón a maduración nos modos de facer historiográfico e modos de construír o coñecemento histórico, que nos falan dunha maior complexidade, que non facilita a ‘acumulación’ de saber e o ‘entendemento’ do pasado por parte das xeracións mozas. Aínda así, non quero ter unha mirada pesimista, porque seguimos a formar persoas novas con criterio de investigación, e poida ser que se abran novas rutas nesta agra da historia da educación do país.
Murguía, RGH.-Dentro dese coñecemento, que evidentemente temos que seguir a construír, baixo qué influencias ten estado? Cales son as influencias máis singulares que ten recibido a Historia da Educación en Galiza?
A.C.- Creo que historiografía educativa galega é unha historiografía empirista, metodoloxicamente positivista, ou se queres, neopositivista. Quizais o escenario historiográfico que máis nos define en conxunto podería ser o dunha versión ‘rebaixada’ do estruturalismo annalista. E si, podemos dicir que tamén hai influencias da historiografía marxista; pero tocounos pouco… por exemplo, desa historia social inglesa que deu grandes autores. Aquí, se un vai examinando nos nosos rexistros bibliográficos onde están Raimond Williams ou Eric Hobsbawm, onde están grandes autores que tipifican esa historiografía social inglesa, brillante e marxista…onde están os nosos referentes, pois un atopa que non están, desgraciadamente. Como tampouco nos ten afectado de modo visíbel o postmodernismo.
Esas carencias de madurez historiográfica débense a dous ou tres aspectos: o primeiro, a notábel ausencia do cultivo da historia educativa por parte dos historiadores xerais. Por outra parte, ás dificultades de elaboración dunha historia feita por parte dun profesorado universitario de insuficiente formación historiográfica no seu conxunto. Por último, creo que pode haber investigadores en Galiza, que son profesores en secundaria con formación histórica, por exemplo, que con outro recoñecemento profesional, poderían estar nun escenario de maior liberdade intelectual para poder abordar algunhas destas liñas de traballo, mais que actualmente non o fan. Dito de outro modo, creo que temos influencias relacionadas con nomes como Julio Ruiz Berrio, Agustín Escolano ou Antonio Viñao, ou ultimamente Mar del Pozo, que teñen sido ou son para nós passeurs, os intermediarios, en distinta medida, do debate historiográfico.
Murguía, RGH.-Falando das influencias, do labor de investigación, do papel do historiador… que supuxo para vostede a culminación dese traballo monumental que foi o de Historia da Educación e da Cultura en Galicia?
A.C.- Primeiro, un reto persoal. Escolas e Mestres significou o final dunha etapa de investigación que comezara 12 anos antes. E recibín moita felicitación académica, intelectual, pero sobre todo de persoas que necesitaban recoñecer esa parte do noso tecido cultural e educativo en distintos lugares da xeografía. Pasado o tempo decateime que faltaban estudos que sobordaran, cara o pasado en particular, o período 1850-1940. Porque a Galiza é un país moito máis vello, un país de longa historia. Como historiador necesito darme respostas, abrir interrogantes. E nese sentido, púxenme a examinar o tempo anterior, que foi tamén un período de formación, pois obrigueime a ler cousas que eu non coñecía. E traballei con intensidade, segundo momentos. Á altura do ano 97, era ben consciente de que o territorio era moito máis ancho do que eu pensaba: o territorio estábase abrindo e non podía pechalo. E así foi, logo, que tiven que chegar ao 2004 para rematar o traballo: alá ían 14 anos.
Murguía, RGH.-E descubriu que a Galiza non estaba tan illada, nin era tan escura…
A.C.- Claro!! Foise construíndo a convicción de que en Galiza, como en calquera outro territorio cristián e europeo, por máis que os sectores populares estaban apegados á terra, de sempre houbera sectores, eclesiásticos ou nobiliarios, claro que minoritarios, que estaban conectados internacionalmente. A súa cultura, o seu modo de facer, expresábase, alén do latín, no tempo da baixa Idade Media, en galego, e do modo similar a como se expresaría nas súas respectivas linguas en Inglaterra, Francia ou Alemaña. Cheguei claramente a esa convicción. Como cando falamos dos Cancioneiros galegos, das cantigas; non falamos de campesiños imbuídos dunha certa aura poética que se sentaban na illa, no prado… Non!! Eran intelectuais ou en todo caso xentes que cultivaba as letras, xente que tiña que coñecer outros textos literarios que procedían da cultura latina ou da romanística, sostidos por certos sectores sociais, algunha casa nobiliaria, etc.
E así vas vendo que aparecen figuras salpicando a historia da Galiza, que comezas a conectar. Desde Paulo Orosio, que viaxa, coñece e dialoga intelectualmente con Agostiño de Hipona, e que constrúe unha historia, Historiae Adversus Paganos libri VII de considerábel uso altomedieval, ata Ramón de la Sagra, quen en 1847 conecta con Engels en París. Falamos de minorías, claro, Non chegamos a ter unha nación con institucións políticas, pero galegos que están conectados e participan da modernidade, claro! A este respecto, sempre estou disposto a levarme unha nova sorpresa. Porque…non pensas que un dos primeiros bibliotecarios da Biblioteca Nacional en Madrid, un dos máis importantes e máis sólidos era galego; non pensas que na Escola de Náutica de Buenos Aires apareza un Cerviño, con todos os seus coñecementos astronómicos; non pensas que nunha das primeiras publicacións periódicas máis recoñecidas de Madrid, haxa un galego polo medio; non pensas que unha das persoas que atesoura unha boa biblioteca en Italia sexa un galego, en fin, cousas así. Temos necesidade de recoñecer que da Canda (límite con Zamora) para Santiago ou para Ribadeo non foron todos pobres campesiños e pobres mariñeiros, como retrataron viaxeiros ingleses ou franceses, entre outros, porque tamén esa imaxe contribuía á imaxe típical que había que dar de España.
Murguía, RGH.-Como docente universitario cunha longa traxectoria entre estudantes, como “misioneiro”, á vella usanza institucionista, qué papel xoga hoxe a Universidade?
A.C.- Pasamos dunha Universidade de acceso relativamente restrinxido, onde significaba chegar a un lugar especial de formación, relativamente esixente, para outra de amplo acceso sociolóxico. Aquela desapareceu, porque a Universidade converteuse socioloxicamente nun escenario de menor esixencia intelectual para se converter nun de maior socialización cultural, fundamen-talmente. Vivimos nun tempo social en que, a través das institucións culturais e educativas, máis que nunca, é preciso unha socialización ampla dos cidadáns, e onde non se esixe tanto unha alta cualificación intelectual, senón unha socialización para estar nunha sociedade culturalmente máis complexa. De algún modo é: “Ben, cantos máis cidadáns teñan un título significa que se rozaron con profesores, con institucións… tiveron máis tempo de formación antes de incorporarse ao mundo laboral, de maduración persoal, e recoñecemento do que son as grandes condutas sociais…”.
Murguía, RGH.-Como considera que está a influír a reforma de Boloña no campo das Ciencias Sociais? Qué gañamos e qué perdemos, por exemplo, no campo da Historia da Educación?
A.C.- Non todo é Boloña. Hai 30 anos, e de aí para atrás, un título daba consistencia nun campo específico. Agora non está tan claro que a política universitaria na UE pretenda iso para os estudantes de grao, por exemplo. Pídese máis unha eficiencia preprofesional, no sentido do concepto de capital cultural e do capital social, que diría Bourdieu. Creo que as cousas van máis por aí. Pode ser que un Ministro, un Conselleiro, un Decano digan: “o noso Centro prepara na excelencia académica…”, pero se cadra no seu interior admitirán ‘que é o que hai que dicir’, sabendo que a maioría dos estudantes só teñen unha formación básica rematada a súa graduación; a necesaria, en todo caso, para non desentoar no mundo no que vivimos, e no Estado que forma parte da UE. Ademais, está ben que viaxen, que coñezan idiomas, que se rocen e sigan a espertar a súas inquietudes xenéricas…e chega. Ademais, arredor instálase esa perspectiva da eficiencia entendida con criterio neoliberal no noso contorno económico e social. De aí que unha densa e crítica formación histórica non é o que máis se lle vai a agradecer desde os poderes sociais á propia Universidade, así como o seu exercicio crítico na construción democrática, na construción social. Porque Boloña é consecuencia dun certo estado de opinión dos sectores económicos e políticos de ideoloxía neoliberal, que realizan o exercicio de goberno e de poder do mundo occidental nestes momentos. Boloña é a consecuencia, máis que a causa da ideoloxía neo-liberal.
Murguía, RGH.-Case por último, a lingua… a lingua como elemento de identidade ten pasado por altos e baixos en perspectiva histórica. Cal é a súa visión, como pedagogo e como historiador da educación, no momento actual?
A. C.- Non é optimista. Creo que colectivamente fomos excesivamente marcados por connotacións lingüísticas negativas: atraso, ruralismo, rudeza na forma de ser. Elementos que, por outra parte, segue a cultivar a TVG sen exercer un labor formativo suficiente. Porque os medios tamén deben ser educadores, claro. E a nosa unha sociedade conflitiva, contraditoria, en proceso de construción e precisa un exercicio colectivo de análise sobre si. A TVG abusa das prioridades dos índices de audiencia, contribuíndo a fortalecer aspectos que serven para perpetuar esa visión anterior.
Levamos, por outro lado, trinta anos de presenza da lingua galega no sistema educativo. A primeira identidade social adquirida en tantos sectores sociolóxicos fóra da escola, semella que debera ser reforzada “supostamente” pola escola, o que habería de dar unhas maiores porcentaxes de cidadanía consciente da súa lingua, que manexa tamén o castelán, pero que utiliza con enteira tranquilidade e conciencia, e unha certa dignidade e alegría de facelo, a lingua dos seus pais e dos seus avós… Pero isto non ocorre. Segue a haber aínda unha escisión entre o rural e o urbano. Coa agravante de que no rural hai un falar degradado e nas cidades, directamente, un “non falar”, só contrastado polos sectores máis concienciados, política e civicamente. Na Facultade de CC da Educación, e entre o seu alumnado, futuros educadores e as educadoras hai, sen dúbida, felices sorpresas: mozos e mozas conscientes da súa lingua, e con bastante vigor. Pero a maioría déixase levar polo ambiente, maioritariamente castelán. Non hai no non falante unha mala vontade ao respecto, pero si unha práctica un tanto inconsciente que conduce á desvertebración e á substitución lingüística.
Murguía, RGH.-Vostede foi presidente de NEG, decano da Facultade de CC da Educación e máis recentemente presidente da SEDHE. Sempre candidato electo democraticamente. Que o move? Desexo de sona, estar nos problemas?
A.C.- Ben, nos diversos casos a razón de sona pesa pouco. Non vou dicir que non pese nada, pero pesa pouco. Eu creo que frecuentemente ten pesado máis a vontade de intervir responsabelmente nalgunhas estruturas, e ofrecer a miña experiencia, o meu traballo, os meus coñecementos. Tiven unha actuación destacada na creación de NEG, certo, e igualmente optei a ser presidente, pero non para sentarme nunha cadeira máis alta, senón para dicir: nese tempo, voume dedicar por completo a unha función colectiva de servizo. Cando o fago de Decano, tamén é por ese motivo. Facendo valer intimamente aprendizaxes sociais e outras realizadas politicamente. Fun afortunado na militancia política ao poder participar na Xunta Democrática de España, si, ou no POG, nese pouco tempo que nos durou, e de aí a Esquerda Galega. Porque eu aí puiden aprender condutas políticas, de participación, de debate, de camaradería… e algunhas desas aprendizaxes son contemporáneas con NEG, e creo que, conxuntamente, foron as que procurei levar tanto ao Decanato ou á presidencia da SEDHE. No caso do Decanato, ademais, para min, nun momento, 1997, en que a Facultade era central en Galiza, entre outras cousas pola confluencia coa Escola de Maxisterio. Ademais, creo ter algunha idea de país, e quería incorporar unha dimensión política, construtiva, e ofrecerlla á Facultade. Respeto á SEDHE, tamén quixen levar algunhas destas condutas. Os retos eran quizais menores, pero tampouco era unha situación de ver pasar os días…e houben de afrontar algunhas circunstancias organizativas delicadas prcurando extraer forzas de aprendizaxes sociopolíticas anteriores. E tamén baixo unha posición de servizo.
Murguía, RGH.-Xa, para rematar. O grupo Sarmiento, como elemento dinamizador dos estudos sobre Historia da educación na Galiza…
A.C.- Palabras de afecto. Ben, porque nalgúns casos chegamos nun tempo similar para ser profesores das tres universidades galegas, ou noutros por ter sido alumnos. Fomos construíndo un grupo que, nas tres universidades, compartimos unha xeral preocupación polo coñecemento histórico, un apreciábel grao de sensibilidade común cara a historia da educación na Galiza, aínda que non necesariamente todas as persoas traballen estritamente no ámbito, e compartimos un apreciábel grao de confianza entre nós. Sen dúbida, os afectos non son os mesmos en todos os casos. Pero así como hai outros colectivos no noso campo na área catalá, valenciana ou andaluza que naturalmente se forman de profesores e investigadores, homes e mulleres, con afinidades, tamén é certo que a separación emocional e intelectual entre eles é maior. Aquí creo que, tanto no pasado como neste momento, globalmente, hai unha forma que denota un grupo humano cunha certa consistencia intelectual. Un valor que é para coidar, e de poderse mellorar, magnífico. Nese sentido, quen falta neste grupo, que é unha falta considerábel, no duplo campo considerado, é Herminio Barreiro.
Murguía, RGH.-Agradecémoslle inmensamente o seu tempo e reflexións, sempre benvidas para clarexar e ponderar neste noso ámbito de traballo, nomeadamente no referido a aspectos da memoria escolar e da política educativa no país. Felicitámolo, así mesmo, polo seu decidido traballo docente e investigador, pensando sempre en clave de país.
Entrevista publicada en Murguía, Revista Galega de Historia nº27-28 [monográfico adicado á Historia da Educación na Galiza].
Nas mellores librarías do país!
