Conversamos con Manuel Gago Mariño (Ribeira, 1976). Doutor en Ciencias da Información pola Universidade de Santiago de Compostela, onde é tamén profesor. Director de www.culturagalega.gal, portal do Consello da Cultura Galega. Os eidos de interese de Manuel Gago son variados, nesta conversa centrámonos no seu labor como valedor e difusor do patrimonio cultural galego, nas súas variadas vertentes. Analizamos tamén un dos seus últimos proxectos: a exposición “Galicia 100”, da cal é comisario.
| Unha entrevista de Prudencio Viveiro Mogo e Uxío-Breogán Diéguez
Murguía, RGH.- Xornalista, arqueólogo, docente, divulgador da historia de Galiza e a ciencia… Como te definirías?
Manuel Gago.-Fundamentalmente de dúas formas de cara a esta entrevista. Sobre todo como activista cultural, pero despois, en canto proxectos colectivos, como unha especie de catalizador, unha especie de argamasa que ás veces une a persoas moi diferentes para levar a cabo proxectos que, en moitos casos, teñen que ver coa cultura do país, coa recuperación da memoria e o pasado. Todo o que fago ten que ver coa crenza de que a cultura para min é un activo que transforma a sociedade e para ela traballo.
Murguía, RGH.- Logo ti es un decidido valedor da interdisciplinariedade?
Manuel Gago.-Absolutamente. De feito, no debate aberto da Universidade a respecto da configuración dos Graos penso que se debe avanzar por ese camiño. Debemos superar as inercias dos estudos académicos tradicionais e avanzar na interdisciplinariedade. No meu caso, a confluencia da Comunicación con outras disciplinas académicas ten dado os seus froitos. Confrontar visións desde distintas disciplinas amosouse como unha vía axeitada para avanzar no coñecemento e dá lugar a produtos moi enriquecedores. A interdisciplinariedade para min é fundamental.
Murguía, RGH.- Es responsábel de www.culturagalega.gal, así como editor de Capítulo 0 (www. manuelgago.org). Tes unha importante presenza na Internet. Que representa para a cultura galega?
Manuel Gago.-Levo facendo operacións na Internet desde o ano 1998. Para a cultura galega a Intenet supuxo un pulo moi importante, permitiu abrir canles de comunicación que até daquela tiñan unha difusión moi limitada. Por exemplo, no eido do Patrimonio permitiu a interrelación de grupos que viñan funcionando a nivel local, non conectados entre si. A Internet deulles unha unidade de acción. Ademais, até o ano 2008 o buscador Google consideraba o galego como calquera outra lingua, o que era unha oportunidade inmellorábel para a presenza da cultura galega no mundo. A partir de 2008 Google decidiu favorecer as buscas segundo o idioma no que estivese definido o navegador do usuario, a maioría dos cales non tiñan competencia para mudar este criterio, co cal as páxinas en galego caeron nese ano arredor do 60 % nas audiencias e tardaron dous anos en recuperarse. Até 2008 o galego estivo nunha situación privilexiada, pois por vez primeira non había ningún prexuízo previo nas consultas. O problema actual é que pasamos dunha cultura en aberto a unha cultura en privado. Desde 2003-2004 o coñecemento xerado nos blogs era de acceso libre. Coa emerxencia desde 2010 de Facebook e Twitter, a xente que antes publicaba nos blogs pasou a facelo nestas redes sociais, sen se decatar que entregaban ese coñecemento a empresas privadas. O gran desafío é convencer a esa xente que se fai isto están limitando o coñecemento da cultura galega ao público universal. En resumo, Internet foi un balón de osíxeno para a cultura galega, polas interrelacións que favoreceu, na actualidade temos que obrar con intelixencia para que todo ese coñecemento continúe sendo aberto á humanidade, non depositándoo nas mans de empresas privadas.
Manuel Gago, durante a conversa con Murguía, RGH, na entrada da mostra “Galicia 100”
Murguía, RGH.- Probabelmente a maior parte das e dos lectores ao ler o teu nome pensaran no importante labor que desenvolves no referido á divulgación do rico Patrimonio galego e da súa historia. A sociedade galega é coñecedora dese seu patrimonio, material e inmaterial, e da súa historia?
Manuel Gago.-É unha pregusta con moitas arestas. Por un lado, temos o deficiente ensino da Historia galega no ensino. En xeral, a Historia de Galiza é pouco coñecida. Por outro lado, hai unha relación ambigua da xente co Patrimonio cultural, algo que contamos Xurxo Ayán e mais eu no libro Herdeiros pola forza. Somos conscientes do rico que é ese Patrimonio, pero tampouco sabemos que facer con el. Así, hai exemplos da destrución do noso Patrimonio, a maior parte das veces por empresas ou polas propias Administracións públicas. E logo hai proxectos de recuperación dese Patrimonio por asociacións locais, iniciativas que son estudadas e admiradas fóra da propia Galiza. Por que sucede isto? Porque esas asociacións decatáronse de que o Patrimonio é o nexo que une ás comunidades locais. Dalgún xeito estase reinventando a relación co Patrimonio.
Murguía, RGH.- Neste senso, non hai certa percepción do Patrimonio como un obstáculo?
Manuel Gago.-Absolutamente normal. Pero hai que entender como xorde esa idea. Cando as competencias de Patrimonio pasaron á Xunta, esta converteuse nun ente favorecedor tan só de prohibicións, que non se parou en explicarlles aos interesados o valor do Patrimonio. A miña experiencia demóstrame que cando, aos afectados pola conservación do Patrimonio, se lles explica de vagar o seu valor rematan non só por comprendelo, senón tamén por valoralo. Volvo dicir que a maior parte da destrución do Patrimonio correu a cargo das Administracións públicas (pistas, polígonos…) e non por parte dos paisanos.
Murguía, RGH.- Se tiveras que elixir un tempo ou feito histórico, cal elixirías? Por que?
Manuel Gago.-É complicado. Eu escollería dous escenarios. A Idade do Ferro, porque marca un profundo pouso no imaxinario colectivo, no plano identitario, que por certo non é parello ao que ocorre nos outros “países celtas”. Tamén foi importante na conformación da paisaxe galega, o que logo sería o universo agrario galego procede desta época. Ben é verdade que temos aínda moitas incógnitas, como o papel da muller, a vida cotiá, o que se refire ao mundo imaxinario… Outro escenario sería o século XV. Foi unha época de grande conflitividade social. Visto desde hoxe en día, podes chegar a apreciar todas as transformacións producidas así como a aparición de novas mentalidades.
Murguía, RGH.- Vés de escribir a túa primeira novela, após varias obras de diverso xénero (investigación, ensaio e narrativa). Intitúlase O anxo negro (Xerais, 2016) e xira arredor do “maior espolio do patrimonio rural” galego… Que hai historicamente dese exfolio?
Manuel Gago.-Este é un tema moi interesante. Malia que non me interesaba especialmente o tema da arte relixiosa, ao longo das miñas pescudas si me comezou a chamar a atención a frecuencia con que aparecían os roubos nas igrexas rurais. Sorprendeume a precisión da memoria do roubo, así como tamén a variedade das estratexias dos paisanos para evitar estes roubos. Foi así como comecei a interesarme por este monumental espolio. A raíz das reformas do Concilio Vaticano II a Igrexa tentou simplificar a súa mensaxe, emprestando menos atención á piedade popular, sendo aquí cando comezou a chocar coa xente e cos ritos construídos até daquela. Foi así como se permitiu a venda das imaxes, ao pasaren estas a un lugar secundario. Tamén me pareceu abraiante a ausencia de denuncias dos roubos, case inexistentes. A desaparición dos protagonistas e a ausencia de inventarios complica aínda máis a situación. E é aí onde entra en escena a novela, no senso de que a literatura é moitas veces unha fiestra ao futuro, e neste caso tamén ao pasado. Decidinme así por novelar un tema que, como xornalista, sería moi complicado reproducir a escala global. Interesoume sobre todo o xeito en que as comunidades rurais se organizan para resolver diferentes problemas.
Murguía, RGH.- No referido ao patrimonio (material e inmaterial), que materias pendentes ten o Goberno galego?
Manuel Gago.-En primeiro lugar, supón unha vergoña que a estas alturas non se publicasen os inventarios do Patrimonio histórico e cultural de Galiza, algo previsto pola lexislación vixente. Non só non se publicaron, senón que se poñen trabas á súa consulta por parte dos investigadores. En segundo lugar, a Administración galega ten que definir dun xeito claro cal é o modelo que quere para a xestión do Patrimonio cultural. Hai que definir un modelo de xestión, pois do contrario hai unha chea de iniciativas dispersas que non darán no eixo do problema. Eu coido que máis que un problema económico, estamos diante dunha cuestión de modelo de xestión.
Murguía, RGH.- Participas tamén no volume Historia das historias de Galicia (xerais, 2016), en medida o mitolóxico ˗neste caso o mito celta˗ pervive por riba da investigación histórica?
Manuel Gago.-Pervive sen dúbida ningunha. Coido que é un erro considerar o celtismo como un concepto historiográfico. A un arqueólogo non lle soluciona nada poder saber se algo é ou non celta, pola enorme complexidade do termo. Por isto debemos considerar o celtismo como unha categoría cultural, pois foi mudando cos anos a súa significación. O celtismo é transversal no tempo, sendo tremendamente produtivo desde o punto de vista cultural. Neste senso, o celtismo pode xogar un rol destacado nunha política exterior galega, xerando vínculos, alianzas e mercados con outras zonas que comparten esta característica cultural. Hai unha chea de problemas que vinculan o mundo atlántico nos que debemos facer fincapé. Iso tamén é celtismo. Non só falamos de deuses e materiais da Idade do Ferro, senón de problemas cotiáns, do día a día.
Murguía, RGH.- Manuel Gago é o comisario da exposición “Galicia 100”, que vén de inaugurar o Consello da Cultura Galega, cales son as orixes desta mostra e cales son os seus obxectivos?
Manuel Gago.-As orixes son dúas. A primeira un proxecto do Museo Británico de contar a historia do mundo en 100 obxectos, desta proposta soubemos aproveitar sobre todo a flexibilidade á hora de escoller as pezas, non era un canon de excelencia, senón que importaba sobre todo o seu poder evocador. O segundo proxecto foi elaborado polo goberno irlandés, no marco da presidencia semestral da Unión Europea, e tratábase de relatar a cultura de Irlanda en 100 obxectos característicos. Sobre estes proxectos iniciais, o Consello da Cultura Galega engadiulle unha maior aposta multimedia. Tamén se procedeu a un cambio de enfoque: neses cen obxectos non se pretendeu resumir a historia de Galiza, senón apreixar a cultura galega, o que obriga a modificar o discurso.
Murguía, RGH.- Poderías indicarnos cales foron os criterios para escoller os obxectos? Como elixir este si, este non?
Manuel Gago.-Non queriamos facer un canon. Interesounos sobre todo elaborar un relato da cultura galega. Un primeiro criterio, que rematamos por abandonar, foi escoller pezas que nos falasen da primeira vez que ocorría algo. Así, un primeiro criterio que adoptamos foi que as persoas puidesen recoñecerse nas pezas expostas. Un criterio de proximidade á xente, de aí que predominen as pezas contemporáneas sobre as máis antigas. O segundo criterio foi reivindicar o Patrimonio móbel galego, que ten que ver moito coa ausencia dun Museo Nacional. O terceiro criterio foi a narración, interesándonos sobre todo unha lectura contemporánea das pezas.
Murguía, RGH.- Un dos aspectos máis interesantes da exposición é que as pezas non aparecen colocadas cronoloxicamente, senón que procuran un significado transversal, poderías explicarnos por que adoptastes esta concepción?
Manuel Gago.- “Galicia 100” é un proxecto transmedia. Ao realizar tamén unha publicación impresa, apostamos nela por un relato máis convencional, un discurso cronolóxico. Na mostra apostamos por un modelo diferente, máis arriscado, que os obxectos dialogasen entre si, confrontándoos. Queriamos que esta disposición servise para facer reflexionar á xente como se articula unha cultura, como se constrúen as sociedades. Pretendiamos amosar como cambian os conceptos ao longo do tempo, para iso había que agrupar obxectos de diferentes épocas.
Murguía, RGH.- Poderiamos dicir que “Galicia 100” ten unha vocación interactiva? Hai marxe para a actuación dos e das visitantes?
Manuel Gago.- “Galicia 100” é unha proposta de lectura da cultura galega, pero desde longo non pretende ser a única. A partir de aí, pregúntase aos visitantes cales son os obxectos que lles faltan ou mesmo cales lles sobran. Por iso teñen importancia estoutras lecturas das persoas que visitan a mostra.
Entrevista publicada en Murguía, Revista Galega de Historia nº33 .
Nas mellores librarías do país!
